Jacques Brel – De Definitieve

Toen Jacques Brel in 1978 overleed hadden zelfs zijn fans geen vermoeden van het enorme imperium dat hij achterliet. Hij was dan wel met afstand de beroemdste Belg en de succesvolste chansonnier in het Franstalige deel van de wereld, maar daar hield het toch mee op – of niet? Een interview met hoofdredacteur René Seghers over zijn langverwachte nieuwe Jacques Brel biografie, die eind september uitkomt bij Tirion/Houtekiet.

Door Judith van den Berg

Het gesprek begint met een toch wel vrij essentiële vraag: waarom nog een Brel biografie? Er zijn er immers al meer dan honderd? Seghers: 'Dat klopt, maar 99% daarvan is Franstalig, dus daar kom je in Nederland en Vlaanderen niet heel ver mee.' Is er dan helemaal geen Nederlandse Brel biografie? 'Jawel, mijn eerdere biografie uit 2003. Daarnaast heeft wijlen Johan Anthierens in Vlaanderen een lezenswaardig Brel-opstel gepubliceerd dat een aantal knipsels samenbrengt die Brel beschrijven. Mohamed el-Fers heeft in Nederland een uiterst mooi boekje met impressies over Brel gepubliceerd, dat al in zijn vierde of vijfde druk is. Ik heb de opeenvolgende drukken daarvan altijd met plezier gelezen.'

Maar dan toch terug naar de beginvraag: waarom het oude boek herschreven? Zijn er zoveel nieuwe feiten over Brel bekend geworden in de tussentijd? Seghers: 'Brel heeft net als ieder ander mens slechts één leven geleid, maar in de laatste acht jaar is zijn dubbelleven wel veel scherper aan de oppervlakte gekomen dan in de periode daarvoor.' Dubbelleven? 'Brel was keurig getrouwd, maar verliet al vrij snel na de trouwerij zijn vrouw om in Parijs zijn geluk te gaan beproeven. Dat hij daar een aantal buitenechtelijke relaties had, is geen nieuws. Dat stond ook al in mijn vorige boek. Wat tot dusverre echter niet bekend was, waren onder meer de namen van zijn belangrijkste levenspartners in de jaren zestig. Mijn Franstalige collega Olivier Todd hanteert daar steevast pseudoniemen als 'Monique' of 'Sylvie' en dat schrijft iedereen sindsdien over. Ik heb ook fotomateriaal van deze dames gevonden, dat is wel bijzonder.'

Marieke

Hoewel Seghers met plezier op de ontdekking terugkijkt, is het niet het belangrijkste element in zijn nieuwe boek. 'Als dat het enige nieuws zou zijn, had ik er geen jaren over gedaan. Dan was het geen echt 'nieuw' boek geweest.' De ontdekking van de ware identiteit van Marieke vindt hij al een stuk spannender. 'Inclusief foto! Het was een prachtige dame. Zoveel is duidelijk. Zoiets interesseert mij dan toch meer dan het leven van "de popster" Brel. De opsomming van minnaressen is in dat metier uiteindelijk weinig verrassend. Daarom heb ik ook nooit een biografie van enige andere populaire artiest geschreven, hoewel het mij diverse malen gevraagd is. Nee, ik noem geen namen, dat is niet chique. Maar het verhaal achter Brels meest intrigerende liedjes, dat element is hier duidelijk meer uitgediept.'

Definitief

Hoewel het stoer oogt je boek 'De definitieve' te noemen, neem je er ook risico mee. Waarom zou een boek na honderdzoveel voorgangers ineens 'definitief' zijn? Seghers: 'Het is niet aan mij is om daarover te oordelen en je meot zo'n titel natuurlijk niet al te letterlijk nemen. Ik kan de inhoud echter wel goed vergelijken, omdat ik al die andere biografieën heb gelezen. 'Brel | De definitieve biografie' geeft in ieder geval het meest complete, chronologische overzicht van zijn leven en carrière en diept ook de minder bekende aspecten daarvan uit. Zoals Brels roemruchte filmcarrière, zijn werk als acteur en regisseur komt uitgebreid met veel beeldmateriaal in beeld. Toch is het centrale element in het boek eigenlijk Brels bootreis. Op dat punt is echt een nieuw boek ontstaan. Want door een ongelofelijk toeval is het verhaal van Brels boot, De Askoy II, na het verschijnen van mijn eerste boek een compleet eigen leven gaan leiden.'

Wat volgt is een ongelofelijk verhaal dat zich laat lezen als een jongensboek. 'Brel was een avontuurlijk iemand, dat mag je wel stellen. Een dapper iemand ook. Hij gaf enerzijds al vrij vroeg de brui aan zijn studies, maar wist later zowel zijn vliegbrevet als zijn vaarbewijs te halen. Hij had een eigen vliegtuig, de Jojo, en kocht begin jaren zeventig de Askoy II van schipper Hugo van Kuyck. Laatstgenoemde was niet alleen een zeilfanaat, maar ook de architect van de landing van de geallieerden in Normandië. Kortom, er zat dus een fascinerend verhaal aan die boot zelf vast.' Dat verhaal werd mooier en mooier nadat Seghers de gebroeders Wittevrongel in Blankenberge leerde kennen. 'Als kind hadden zij in hun vaders' zeilmakerij de zeilen voor Brel mee helpen naaien. De tentoonstelling 'Het recht om te dromen' en het lezen van mijn boek, wakkerden in 2003 hun jeugdherinneringen aan. Daarop besloten ze te onderzoeken wat er met de Askoy II was gebeurd na Brels overlijden. Dat bleek een schier ongelofelijk verhaal te zijn. Eerst werd de boot verkocht aan een bevriend hippiestel. Toen hun relatie ten einde liep verkochten ze de boot aan een visser, die hem ombouwde tot vriesboot. Hij verkocht hem vervolgens weer aan een drugssmokkelaar. Uiteindelijk werd de boot begin jaren negentig in beslag genomen na een drugsraid op de kust van Californië. De bemanning werd gearresteerd en het schip lag jaren op de Fiji-eilanden aan de ketting alvorens het werd geveild.'

Berging van de Askoy II

De bouwval werd gekocht door zeilavonturier Lindsay Wright, bekend van het boek 'Red Sails, no Sunset', over zijn zeiltochten door de Noordelijke Europese wateren. Wright knapte de Askoy II provisorisch op en voer hem naar Tasmanië, waar hij Brels boot hoopte te gaan restaureren. Het liep anders, aldus Seghers: 'Wright belande voor de kust van Tasmanië ter hoogte van Bayley's Beach in een vliegende storm en sloeg op de kust te pletter. Hij overleefde het, maar de boot was op slag total-loss. Foto's van de volgende ochtend tonen dat de Askoy II toen al diep in de grip van het slib zat. Een paar jaar later was er vrijwel niets meer van over. Twee reddingspogingen, de eerste van Wright en een tweede van Bruno Peri, mislukten. Pas in 2008 slaagden de Wittevrongels er na jaren van voorbereiding in het wrak te bergen. In een heroïsch gevecht met de getijden en de financiële realiteit van zo'n project, wisten zij het onmogelijke te bewerkstelligen en de boot ligt nu bij Antwerpen in de Nieuwe Scheldewerven, waar hij stapje voor stapje wordt opgeknapt. Ongelofelijk.' Voor de reconstructie van het verhaal sprak Seghers niet alleen uitgebreid met de Wittevrongels, maar ook met de vorige eigenaren. 'En die hebben Brel natuurlijk deels gekend, daar kwamen weer allerhande nieuwe inzichten uit voort.'

Discografie

Bladerend door het boek valt op dat het met de biografie en de hoofdstukken over de boot nog lang niet gedaan is. Er zijn meer dan 150 pagina's vol discografische informatie, in woord en beeld. Seghers: 'Zowel over Brel als over Brel coverartiesten. Wat Brel zelf betreft hebben we voor het eerst een discografie gemaakt waarin alle hoesjes van zij originele uitgaven in full color zijn opgenomen. Met alle bedoel ik ook letterlijk alle, dus inclusief die van zijn unieke Hasseltplaten uit 1953, die maar in één exemplaar bestaan. Ik vond de eigenaar bij toeval en hij wilde ze bij wijze van hoge uitzondering voor mijn boek wel scannen. Voor een klein fortuin kon ik op eBay tenslotte ook de befaamde plaat 'Jacques Brel chante la Belgique' bemachtigen, waarvan er slechts 255 kopieën bestaan. Het was ooit een geschenk voor Vlaamse burgemeesters bij een bijeenkomst. Hij is nooit in de handel geweest. Uniek, want op de b-kant staat een klassiek oratorium met Brel, dat nooit meer is heruitgegeven. Die plaat kostte me bijna € 300 maar het was de aanschaf dubbel en dwars waard, want zo kon ook dat laatste hoesje dan eindelijk in het boek!'

Unieke live-opnamen

Los daarvan ontdekte Seghers ook het bestaan van een aantal unieke live-opnamen uit de jaren vijftig, uit de obscure clubs waar Brel destijds optrad. Seghers: 'Deze opnamen zijn echt en dat heb ik niet van horen zeggen, maar ik heb ze in mijn bezit. Brel die zichzelf op gitaar begeleid in een club in de jaren vijftig, dat heeft niemand ooit gehoord. Het is ook niet een liedje, maar het zijn er wel een stuk of tien in totaal van verschillende locaties en data.'

Hoewel Seghers met stijgend enthousiasme over al zijn vondsten verhaalt, komt hij pas echt los als het over de Brel Cover Top-200 en aanverwante pagina's gaat. Seghers: Brel is met afstand de meest gecoverde artiest ter wereld. De Beatles en Stones worden veel gespeeld door bandjes, maar van Brel zijn meer dan 5.600 officieel gereleaste coveropnamen op lp, cd, dvd of cassette verschenen. Daaronder beroemdheden als Frank Sinatra, Shirley Bassey, Liza Minelli, Nina Simone, The Beach Boys en Marlene Dietrich, maar ook obscure artiesten uit landen als IJsland, Iran, Finland en de Kaaiman en Åland eilanden tot en met China, Japan, Argentinië en Canada. Ik heb van de leukste, kekste en meest bijzondere covers een interactieve Top-200 gemaakt.'

Met interactief doelt Seghers op de ondersteunende website 401Brel.nl, waar de complete Cover Top-200 is te raadplegen. Daar kan vervolgens op iedere cover worden gestemd.  Seghers: 'Nu is het nog de Top-200 zoals ik hem heb samengesteld, maar de bedoeling is dat de bezoekers hem uiteindelijk zelf bepalen. Ze kunnen ook recensies toevoegen en nieuwe nummers voordragen. Zo blijft de lijst altijd actueel.'

Top-10 van odes aan Brel

Nog gekker wordt het bij de uitsmijter van 'Brel | De Definitieve Biografie', de introductie tot de Brel Tributen en de Tribuut Top-10. Seghers: 'Het minst bekend van alles zijn waarschijnlijk de Brel Tributen. Liedjes geschreven over, voor, tegen of anderszins gerelateerd aan Brel. Daar zijn er meer dan 110 van verschenen sinds 1966. Er heeft zelfs een band bestaan in Oostenrijk die zichzelf Le Jacques Brel Massacre noemde. De meeste van die tributen zijn weliswaar niet verheffend, maar de Top-10 kent toch een flink aantal verrassingen, zoals Dalida's 'Il pleut sur Bruxelles', maar ook de albums van Brels laatste levenspartner, Maddly Bamy. Zij bracht die uit als ode aan haar gestorven geliefde, met wie zij tot de dag van vandaag communiceert. Ik heb haar voor het boek uitgebreid gesproken. Natuurlijk weet ik dat er veel scepsis bestaat aangaande haar publicaties omtrent Jacques, maar ik heb haar gevoelens juist als heel authentiek ervaren. Bovendien heb ik zelf voldoende meegemaakt, om niet op voorhand alles uit te sluiten dat ik niet meteen kan verklaren.'

Lijntje met Jacques

Dat kan een gemiddeld mens nog wel volgen, maar is het waar dat Bamy postume gedichten van Brel heeft gepubliceerd, die hij van bovenaf zou hebben doorgegeven? 'Dat klopt. Zij heeft gedichten gepubliceerd die Jacques haar van gene zijde opdraagt. Ze spreekt ook dagelijks met hem. Ik vind dat niet gek, nee. Het heeft iets heel puurs, mede omdat haar motieven zuiver zijn. Ze verdient daar echt geen geld mee hoor. En wat haar muzikale Brel odes uit de jaren tachtig betreft, daar is ook veel negatiefs over geschreven destijds, zonder reden. Want zij zong, danste en choreografeerde al in de jaren zestig. Onder andere danste ze in en choreografeerde ze voor films met Brigitte Bardot en ze speelde in films met Alain Delon. Haar broer was vast bandlid bij Johnny Hallyday en produceerde ook haar platen. Zo'n liefde voorbij de grenzen van de dood, een passie die alles overstijgt zonder in verbittering of eenzaamheid om te slaan, maar die het verdere leven een ode aan de verloren liefde maakt, spreekt mij juist aan. Ik heb zelf ook met verlies om moeten leren gaan. Wij allen. Wie a priori iemand daarom veroordeelt is cynisch. Met zulke mensen heb ik weinig op. Ik verklaar mij liever solidair met de poëtische zielen onder ons, de kunstenaars en de verliefden. De op drift geraakten, mensen die binnen hun eigen realiteit toch iets hebben van de poëzie die Brel sierde.'

Jacques Brel | De Definitieve Biografie

René Seghers
Tirion / Houtekiet

ISBN 978902155392
Prijs 39.95